Με αυτό τον τίτλο φιλοξενείται σημείωμα του Ούγγρου φιλόσοφου Γκασπάρ Μίκλος Τάμας στο αφιέρωμα του περιοδικού Courier International (17-23/7/2008): "Μαρξ, η επιστροφή" με υπότιτλο: ο 21ος αιώνας ξαναφέρνει στην επικαιρότητα τον στοχαστή του καπιταλισμού.Ο Γκασπάρ Μίκλος Τάμας παλιός αμφισβητίας και πρώην φιλελεύθερος βουλευτής ξαναπλησίασε τον μαρξισμό στα τέλη της δεκαετίας του 90. Βρήκαμε το κείμενο εξαιρετικά ενδιαφέρον και ευανάγνωστο χάρις στην αμεσότητα και το γάργαρο στυλ γραψίματος. Το μεταφράσαμε και το προσφέρουμε στους επισκέπτες της «ΦΑΙΑΚΙΑΣ». Κάτι που θα προσπαθήσουμε να ξανακάνουμε με συναφή ή και άλλα σημαντικά, κατά τη γνώμη μας, κείμενα. Φυσικά, δεν τίθεται ζήτημα συμφωνίας με μέρος ή όλο του κειμένου…
Ο Καρλ Μαρξ είναι χωρίς αμφιβολία ο πιο παρεξηγημένος στοχαστής στην ιστορία των ιδεών. Η παρανόηση είναι καταρχήν φιλοσοφικής τάξης. Ορισμένοι συγγραφείς, όπως ο Νίτσε, ο Βιτγκενστάϊν ή ο Κάφκα έχουν ένα έργο ουσιαστικά μεταθανάτιο, αποτελούμενο από βιβλία, που συντέθηκαν από τους απογόνους τους ή τους εκτελεστές της διαθήκης τους ή από κείμενα που ξεγέλασαν για πολύ καιρό αναγνώστες ή ερμηνευτές. Μόνον καθυστερημένες εκδόσεις έχουν αποκαταστήσει την πρωτογενή κατάσταση αυτών των αποσπασμάτων, δίνοντας κείμενα χωρίς πρακτική αξία, κάτι ανάμεσα σε σχέδια και φθαρμένα κομμάτια. Τέτοια είναι και η κατάσταση του έργου του Μαρξ. Μην ξεχνάμε, ότι το «Κεφάλαιο» με εξαίρεση τον 1ο τόμο είναι μία δουλειά σε εξέλιξη, που διακόπηκε. Αλλά, τα προβλήματα δεν σταματούν στην φιλοσοφία Η ερμηνεία των έργων του Μαρξ υπήρξε και είναι πάντοτε ένα σημαντικό κοινωνικό στοίχημα, γιατί αυτές οι ερμηνείες καταγράφονται στην παγκόσμια ιστορία της πάλης των τάξεων και των πολιτικών αγώνων. Το ίδιο πράγμα συνέβηκε τουλάχιστον και σε έναν άλλο φιλόσοφο, τον Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης, όπως και ο Μάρξ, δημιούργησε δύο τύπους συλλογών: την Αριστοτελική μεταφυσική και την δυτική μεταφυσική. Ιδιο πράγμα και με τον Μαρξισμό, που από την μία μεριά είναι ένα ρεύμα, μία σχολή και από την άλλη ένα είδος (σκέψης).
Αλλο κοινό σημείο του Ελληνα φιλόσοφου και του Γερμανού στοχαστή: τα έργα τους έχουν δύο όψεις, μία εσωτερική και μία εξωτερική ή για να το πούμε αλλιώς μία δύσκολη για τους μυημένους και μία πιο λαϊκή, σύμφωνα με την διάκριση, που χρησιμοποίησε ο Ρόμπερτ Κουρτζ στο «Διαβάζοντας τον Μαρξ» (2002). Η ανάμιξη των δύο δημιούργησε μία μεγάλη παρεξήγηση: η ιστορική του θεωρία, αναφερόμενη αποκλειστικά στην καπιταλιστική κοινωνία (άρα μοντέρνα) μετατράπηκε σε μία γενική μεταφυσική. Αυτή είναι που παράλληλα έδωσε και την σοβιετική παραλλαγή, δογματική και θετικιστική.
Στην Δύση, εξαιτίας μίας παρόμοιας παρανόησης προσπάθησαν να παρουσιάσουν τον Μαρξισμό σαν αντίποδα της φιλελεύθερης πολιτικής φιλοσοφίας. Αν στις ονομαζόμενες σοσιαλιστικές χώρες (στερούμενες την οικονομία της αγοράς) έκαναν τον μαρξισμό μία ιδεολογία νομιμοποίησης, από την άλλη μεριά του τείχους, οι σοσιαλδημοκράτες τον άδειασαν από την ουσία του προσαρμόζοντάς τον στους αγώνες τους μέσα στους κόλπους της αστικής κοινωνίας. Ακολούθησαν μία σειρά λαθεμένων ερμηνειών και θα μνημονεύσω τρεις.
Βασική ιδέα του μαρξισμού υποτίθεται ότι είναι η ισότητα. Λάθος. Για τον Μαρξ οι ανισότητες είναι οι έμμεσες συνέπειες της εκμετάλλευσης και της κοινωνικής διαίρεσης της εργασίας (η άμεση συνέπεια είναι η αποξένωση). Δεν υπάρχει μεγάλη ελπίδα για την εξαφάνισή τους σε μία καπιταλιστική κοινωνία. Μάλλον η ενίσχυσή τους είναι δυνατή. Σκοπός της κομμουνιστικής επανάστασης ήταν η καταστροφή της οικονομίας της αγοράς και η χειραφέτηση της ανθρωπότητας.
Ο Μαρξισμός υποτίθεται ότι είναι «κρατικός». Το κράτος ιδιοκτήτης των μέσων παραγωγής αντιπροσωπεύει τον υπαρκτό σοσιαλισμό. Λάθος. Σύμφωνα με τον Μαρξ το κράτος πρέπει να εξαφανισθεί, όπως και τα άλλα στοιχεία της καπιταλιστικής κοινωνίας. Σ΄ αυτό το σημείο μαρξισμός και αναρχισμός συμπίπτουν.
Τέλος, υποτίθεται, ότι ο Μαρξ εξιδανικεύει την εργατική τάξη και την πάλη των τάξεων. Λάθος. Αντίθετα, το πιο ρομαντικό χαρακτηριστικό της μαρξιστικής θεωρίας είναι ότι θεωρεί την κατάσταση του προλετάριου ως το απόλυτο κακό. Σχετικά με την πάλη των τάξεων, πρόκειται για την πιο φανερή εκδήλωση της καπιταλιστικής παθολογίας. Ο Μαρξ ποτέ δεν σκέφθηκε ότι το κράτος του μέχρι τότε σε εκμετάλλευση προλεταριάτου μπορεί να θεωρηθεί ως ιδανικό.
Η θεωρία του Μαρξ δεν εξυπηρετούσε τα συμφέροντα του εργατικού κινήματος. Ηταν, λοιπόν αναπόφευκτο το τελευταίο να την παραποιήσει. Ετσι και οι καθαρολόγοι ή οι «εσωτεριστές» θεωρήθηκαν ως αιρετικοί και τοποθετήθηκαν, στην καλύτερη των περιπτώσεων, στο περιθώριο.
Είναι κοινά αποδεκτό, πως ο Μαρξ ήταν μία ιδιοφυία και ένας «μεγάλος άνθρωπος». Αυτό δεν έχει μεγάλη σημασία. Αντίθετα, αυτό, που έχει σημασία είναι ότι ενσαρκώνει ένα σπουδαίο χαρακτηριστικό της καπιταλιστικής εποχής: φέρνει μέσα του την ύπαρξη της υπέρβασής του. Οσο θα υπάρχει καπιταλισμός, θα υπάρχει και ο Μαρξ. Δηλαδή για κάποιο διάστημα του χρόνου ακόμη.
Σχόλια