Η διαχρονικότητα των αξιών του Αλμπέρ Κοέν μέσα από την ταινία του Κώστα Γαβρά: "Παράδεισος στην Δύση"
Η Κέρκυρα τίμησε τον Αλμπέρ Κοέν με την πραγματοποίηση Διεθνούς Συνεδρίου, στο γεννέθλιο τόπο του μεγάλου ανθρωπιστή και λογοτέχνη. Στα πλαίσια αυτού του σημαντικού συνεδρίου, που τιμά τους οργανωτές του και ιδιαίτερα τον Δήμο Κερκυραίων, ο υπογραφόμενος παρουσίασε την παρακάτω εισήγηση, με την ευκαιρία της προβολής της τελευταίας ταινίας του Κώστα Γαβρά, που πραγματεύεται το τεράστειο διαχρονικό και επίκαιρο ζήτημα των μεταναστών...Φίλες και φίλοι
Είναι προφανές, ότι η προβολή της ταινίας του Κώστα Γαβρά: «Παράδεισος στη Δύση» στα πλαίσια του Διεθνούς Συνεδρίου για τον Αλβέρτο Κοέν δεν είναι τυχαία. Ο «παράδεισος στη Δύση» από άποψη φόρμας είναι ένα ρεπορτάζ μερικών ημερών στη ζωή ενός οικονομικού μετανάστη, που έχει υποχρεωθεί στην λαθραία είσοδό του στην Δύση. Από άποψη περιεχόμενου είναι η τραγωδία, ο πόνος, η λαχτάρα και η βαθειά απογοήτευση του μακρυνού ανατολίτη, που διασχίζει την Ευρώπη, από τα Νοτιοανατολικά ως τα βορειοδυτικά της αναζητώντας τη δική του γη της επαγγελίας, το όνειρό του, το Παρίσι του, το Λίντο του, τον μάγο του…
Εθνικότητα απροσδιόριστη, αφού κάλλιστα μπορεί να καλύπτει την γεωγραφική περιοχή, που αρχίζει στα Παράλια του Αιγαίου και τελειώνει στα βάθη της Απω ανατολής.
Το όνομα του πρωταγωνιστή, Ηλίας. Το όνομα Ηλίας είναι όνομα κοινό σε πολλούς διαφορετικούς λαούς με διαφορετικές εθνικές καταβολές, πολιτιστικές και θρησκευτικές ρίζες…
Ο Ηλίας έρχεται στην Ευρώπη για δουλειά… Δουλειά ζητάει… Ο παράδεισός του είναι η δουλειά… Ο σκηνοθέτης το χιλιοφωνάζει μέσα σε όλες τις πτυχές εξέλιξης της ταινίας και «απαντάει» μέσα σε εισαγωγικά σε όσους με ευκολία και από θέση άνεσης και ισχύος καταγγέλλουν εγγενή τυχοδιωκτισμό και δεδομένη εγκληματικότητα στο μαζικό κύμα λαθρομεταναστών των τελευταίων 10ετιών… Ολοι αυτοί, που ξεκινάνε από τα βάθη κάποιας ανατολής, στιβαγμένοι σε αμπάρια και σαπιοκάραβα έχοντας αποδεχθεί τον έσχατο ευτελισμό της ανθρώπινης ζωής είναι πολύ απλά απελπισμένοι από την δική τους πραγματικότητα, την δική τους καθημερινότητα.
Ασφαλώς το όλο εγχείρημα της μετάβασής του Ηλία στην γη της επαγγελίας είναι μία συνεχής περιπέτεια, μία αέναη εναλλαγή κινδύνων σύλληψης και απειλών κατά της ίδιας του της ζωής… Δεν είναι όμως, δική του επιλογή το ζειν επικινδύνως… Η χώρα του τον διώχνει και ο δυτικός παράδεισος δεν είναι μία επιλογή ανάμεσα σε πολλές άλλες… Είναι η μόνη επιλογή…
Το ταξίδι αρχίζει με την απελπισμένη βουτιά στη θάλασσα. Μαζί εξαφανίζονται και τα ταυτολογικά ντοκουμέντα, χαρτιά φωτογραφίες, μνήμες. Με μία απλή κίνηση, ο Ηλίας, προσθέτει τον εαυτό του στο μακρύ και επεκτεινόμενο κατάλογο των «χωρίς χαρτιά». Οι sans papiers ή καλύτερα ένας απ’ αυτούς είναι ο πρωταγωνιστής. Το σοκ της απελπισμένης βουτιάς διαδέχεται το πολιτιστικό σοκ. Πρώτη επαφή με μία πρωτόγνωρη γυναικεία χειραφέτηση. Με έναν συνολικό ασύγκριτο πλούτο και μία αδιανόητη για το Ηλία καταναλωτικότητα: Αφθονο και πρόθυμο γυναικείο γυμνό κορμί, πολυτέλεια εγκαταστάσεων, πλημυρίδα φαγητού. Και ένας Ρώσος πελάτης πολυτελείας. Επώνυμος και περιζήτητος, προκλητικά διαφορετικός από άλλους ομοεθνείς του, που ακολουθούν δρομολόγια ανάλογα με εκείνα του Ηλία εδώ και μερικές δεκάδες χρόνια…
Ο παράδεισος, όμως, έχει ορισμένη χωρητικότητα. Δεν παραχωρεί εύκολα χώρο σε ανθρώπους χωρίς χαρτιά. Γι’ αυτούς, αρκεί μία λαβή πολεμικής τέχνης για να μπουν τα πράματα στη θέση τους.
Για τον Ηλία, ο μάγος-σύστημα, ο μάγος εκμαυλιστής έχει δώσει υπόσχεση ευδαιμονίας στο Lido, στο Παρίσι. Μέχρις εκεί, όμως, η φυλακή καραδοκεί, σε ένας ατέρμονα μαραθώνιος διώξεων. Ελλάδα, Ιταλία, Αυστρία, Γερμανία και Γαλλία… Κάθε στιγμή του ταξιδιού είναι και μία αποκάλυψη, μία εμπειρία, μία γνώση. Ολες γκρίζες και πικρές. Ολες απελπιστικές. Η ανθρώπινη και φιλική συμπεριφορά μερικών τυχαίων συναντήσεων του Ηλία έχει πεπερασμένα όρια. Κανένας ενδιάμεσος κρίκος δεν μπορεί ή δεν θέλει να υλοποιήσει το όνειρο του Ηλία για μια θέση εργασίας. Ζέστη βρίσκει στα λόγια και στην χειρονομία συμπαράστασης ενός ομοεθνή του, που συναντάει στη διάρκεια αυτής της περιπλάνησης. Κι’ αυτός απελπισμένος σκέφτεται την αντίστροφη διαδρομή… Ξανά πίσω προς την πατρίδα. Εκεί, βέβαια, δεν υπάρχει δουλειά… Υπάρχει τουλάχιστον η ζεστασία της πατρίδας…
Ο Ηλίας συνεχίζει την περιπλάνησή του. Στον δρόμο, ο ρατσισμός φουντώνει. Ο ντόπιος εργάτης στρέφεται αυθόρμητα εναντίον του… Ακόμη και οι τσιγγάνοι, πρώτα θύματα κοινωνικών διακρίσεων δεν τον αποδέχονται… Φαινόμενα των καιρών… Η ψύχραιμη σκέψη, ο ορθός λόγος, η ανεκτικότητα ισοπεδώνονται κάτω από την συνεχή και αμείλικτη απειλή της ανεργίας, της εξαθλίωσης, της εξαφάνισης.
Οι εικόνες του Κώστα Γαβρά, λιτές, άμεσες, χωρίς λυρισμό και φτιασίδια. Περιγράφουν την ουσία του ζητήματος: Τη νέα μαζική, υποχρεωτική βίαιη και παράνομη μετανάστευση των λαών. Αυτοί είναι οι σύγχρονοι sans papiers, μόλις 65 χρόνια μετά το τέλος της ασύλληπτης σε ανθρώπινο τίμημα λαίλαπας του τελευταίου παγκόσμιου πόλεμου. Ενας ακήρυχτος πόλεμος, πρωτογενώς σχεδιασμένος στα γραφεία χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Εγκεφαλικό προϊόν ψυχρών golden boys, έχει μετατρέψει μία τεράστια περιοχή του πλανήτη σε μη κατοικίσιμη από πολιτικοκοινωνική και οικονομική άποψη.
Ηδη, στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη αρχίζουμε να βιώνουμε νέες συνθήκες. Από την μία μεριά η οικονομική και πολιτική κρίση, που κλιμακώνεται σε βάρος των γηγενών λαών και από την άλλη τα κύματα των κολασμένων λαθρομεταναστών, πεταγμένων στα ταραγμένα κύματα της μεσογείου από τα καράβια της διακομιδής τους.
Σίγουρα, το φαινόμενο με τρομακτικές πλέον διαστάσεις δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με ανθρωπιστικές παρεμβάσεις… Μία τέτοια προσδοκία είναι χίμαιρα… Είναι περισσότερο από προφανής η ανάγκη ρυθμίσεων παγκόσμιου χαρακτήρα, που θα επέτρεπαν στους Ασιάτες και τους Αφρικανούς να προοδεύουν στις χώρες τους. Για την ώρα αυτό δεν βρίσκεται στις προθέσεις των ισχυρών, που από καιρό έχουν μετατρέψει ολόκληρες χώρες σε ζώνες πείνας και πόνου. Βρίσκεται δυστυχώς και έξω από τις παρούσες δυνατότητες των λαών να επιβάλλουν την αυτοδιάθεση και αυτοδιαχείριση τους… Αυτή η γενική ορθολογική διαπίστωση δεν μειώνει, δεν υποβαθμίζει την σημασία και την σπουδαιότητα του ανθρωπισμού και του οικουμενισμού... Είναι φανερό, ότι η όποια λύση, που βρίσκεται μπροστά μας, στο μέλλον της ανθρωπότητας, δεν μπορεί παρά να διέπεται από τις αρχές του ουμανισμού. Γιατί, πολύ απλά, μόνον οι ουμανιστικές αρχές μπορούν να προτείνουν ρεαλιστικές λύσεις…
Η σημερινή μαζική μετανάστευση προς την Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική είναι φυσικό, νομοτελές αποτέλεσμα της πολιτικής πολλών 10ετιών, που εμπνέονταν από εθνικούς μεγαλοϊδεατισμούς και σκληρή εκμετάλλευση των άλλων. Ο ουμανισμός είναι πάνω από όλα ρεαλισμός, ακόμη κι’ όταν η σκληρή και βάρβαρη καθημερινότητα τον κάνουν να μοιάζει με αφέλεια ονειροπόλων…
Ο Αλμπέρ Κοέν υπήρξε ένας μεγάλος ενεργός ουμανιστής, που σημάδεψε την ιστορία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, όταν εισηγήθηκε την διεθνική ρύθμιση για εκατοντάδες χιλιάδες βίαια εκπατρισμένους sans papiers στο τέλος του πολέμου. Με το χαρτί-διαβατήριο του ΟΗΕ, οι χαμένοι στα πέρατα του κόσμου -την ώρα, που σταμάτησε το χρονόμετρο των πολεμικών επιχειρήσεων- βρήκαν το δρόμο για τον τόπο τους…
Αυτό το δικαίωμα, το δικαίωμα της φυσικής πατρίδας, δηλαδή του τόπου της γέννησης και της βίωσης είναι βαθύτατα ανθρώπινο, γνήσια προοδευτικό, αληθινά οικουμενικό. Ο ίδιος ο Αλμπέρ Κοέν δήλωνε περήφανος για την Κερκυραϊκή του καταγωγή. Αυτό το δικαίωμα, ο ανθρωπιστής και ουσία αντιεθνικιστής Κοέν το αναγνώριζε εξ ίσου για όλους, χωρίς κανενός τύπου ιδιοτελείς προτιμήσεις. Λαμπρή απόδειξη της οικουμενικής του συνείδησης η έγκαιρη προειδοποίηση του για την ανάγκη ύπαρξης δύο κρατών στην Μέση Ανατολή: ενός Εβραϊκού και ενός Παλαιστινιακού. Μία θέση σαφέστατα και βαθύτατα ρεαλιστική… Το απέδειξε συντομότατα ο ιστορικός χρόνος, σαν αψευδής καταμετρητής του λόγου του αληθούς, δυστυχώς μέσα από μία θάλασσα αίματος… Η θέση του Αλβέρτου Κοέν για εξαρχής δύο κράτη στην Μέση Ανατολή, αν είχε πραγματωθεί, θα είχε αποσοβήσει τις ανθρώπινες εκατόμβες αλλά και αιώνες αληλλοκτόνου μίσους. Κάθε μέρα, που περνάει κάτω από αυτές τις πολιτικές συνθήκες στην Μέση Ανατολή προσθέτει χρόνια έχθρας και αλληλοεξόντωσης…
Ο ουμανισμός, βασικότατο κομμάτι της πολιτικής και διπλωματικής δράσης του Αλμπέρ Κοέν δεν είναι αρκετός από μόνος του, για να διαβεί η ανθρωπότητα τον Ρουβίκωνα πέρα από τις σωβινιστικές αλληλοσφαγές. Είναι όμως αναγκαίο, πολύτιμο και απαραίτητο εφόδιο για την ασφαλή, χωρίς πισωγυρίσματα και καταρρεύσεις διάβασή του…
Ο Ηλίας της ταινίας του Κώστα Γαβρά μπορεί να ελπίζει αν απέναντί του καταφέρει να συναντήσει το πνεύμα του Αλμπερ Κοέν. Μαζί με τον Ηλία, μπορούν να ελπίζουν τα εκατομμύρια των ταξιδιωτών του πόνου και της απελπισίας. Και παραπέρα, όλοι μαζί μπορούμε να ελπίζουμε… Οσοι επενδύουν στο τυφλό, παράλογο και βλακώδες μίσος προς την διαφορετικότητα επενδύουν πρώτα και κύρια στον δικό τους αφανισμό… θα είναι απλό ζήτημα χρόνου...
Η οικουμενικότητα του Αλμπέρ Κοέν είναι de jure και de facto αξία ανθρωπιστική και διαχρονική. Η ταινία του Κώστα Γαβρά μας το υπενθυμίζει. Ο Ηλίας, χωρίς τα πολυπόθητα χαρτιά, διαβαίνει το χρονικόδραμα της ταινίας του για να καταλήξει να συνεχίσει να βαδίζει μακρυά από το όραμα του παράδεισου. Ο τίτλος του έργου είναι η κατάθεση διαμαρτυρίας του σκηνοθέτη, μέσα από την ειρωνική και σαρκαστική του φόρτιση. Στην ουσία, ο Ηλίας, ο κάθε Ηλίας σέρνει τα κρυφά και παράνομα βήματά του μέσα στην κόλαση της απανθρωπιάς, της περιφρόνησης, του μίσους. Σ’ αυτή την επικίνδυνη και εφιαλτική περιπλάνηση, ο Ηλίας δεν συναντά μπροστά του την ανεκτικότητα, ως ύψιστη αρετή του αληθινού παράδεισου των διανθρώπινων σχέσεων.
Ο εμπράγματος, ο υλοποιημένος ανθρωπισμός, η αποδεδειγμένη με πράξεις οικουμενικότητα είναι η απάντηση στα θεμελιώδη προβλήματα της ανθρωπότητας, που μερικές τους πλευρές, αρκετές φορές απειλούν και την ίδια της την επιβίωση.
Είναι προφανές, ότι η προβολή της ταινίας του Κώστα Γαβρά: «Παράδεισος στη Δύση» στα πλαίσια του Διεθνούς Συνεδρίου για τον Αλβέρτο Κοέν δεν είναι τυχαία. Ο «παράδεισος στη Δύση» από άποψη φόρμας είναι ένα ρεπορτάζ μερικών ημερών στη ζωή ενός οικονομικού μετανάστη, που έχει υποχρεωθεί στην λαθραία είσοδό του στην Δύση. Από άποψη περιεχόμενου είναι η τραγωδία, ο πόνος, η λαχτάρα και η βαθειά απογοήτευση του μακρυνού ανατολίτη, που διασχίζει την Ευρώπη, από τα Νοτιοανατολικά ως τα βορειοδυτικά της αναζητώντας τη δική του γη της επαγγελίας, το όνειρό του, το Παρίσι του, το Λίντο του, τον μάγο του…
Εθνικότητα απροσδιόριστη, αφού κάλλιστα μπορεί να καλύπτει την γεωγραφική περιοχή, που αρχίζει στα Παράλια του Αιγαίου και τελειώνει στα βάθη της Απω ανατολής.
Το όνομα του πρωταγωνιστή, Ηλίας. Το όνομα Ηλίας είναι όνομα κοινό σε πολλούς διαφορετικούς λαούς με διαφορετικές εθνικές καταβολές, πολιτιστικές και θρησκευτικές ρίζες…
Ο Ηλίας έρχεται στην Ευρώπη για δουλειά… Δουλειά ζητάει… Ο παράδεισός του είναι η δουλειά… Ο σκηνοθέτης το χιλιοφωνάζει μέσα σε όλες τις πτυχές εξέλιξης της ταινίας και «απαντάει» μέσα σε εισαγωγικά σε όσους με ευκολία και από θέση άνεσης και ισχύος καταγγέλλουν εγγενή τυχοδιωκτισμό και δεδομένη εγκληματικότητα στο μαζικό κύμα λαθρομεταναστών των τελευταίων 10ετιών… Ολοι αυτοί, που ξεκινάνε από τα βάθη κάποιας ανατολής, στιβαγμένοι σε αμπάρια και σαπιοκάραβα έχοντας αποδεχθεί τον έσχατο ευτελισμό της ανθρώπινης ζωής είναι πολύ απλά απελπισμένοι από την δική τους πραγματικότητα, την δική τους καθημερινότητα.
Ασφαλώς το όλο εγχείρημα της μετάβασής του Ηλία στην γη της επαγγελίας είναι μία συνεχής περιπέτεια, μία αέναη εναλλαγή κινδύνων σύλληψης και απειλών κατά της ίδιας του της ζωής… Δεν είναι όμως, δική του επιλογή το ζειν επικινδύνως… Η χώρα του τον διώχνει και ο δυτικός παράδεισος δεν είναι μία επιλογή ανάμεσα σε πολλές άλλες… Είναι η μόνη επιλογή…
Το ταξίδι αρχίζει με την απελπισμένη βουτιά στη θάλασσα. Μαζί εξαφανίζονται και τα ταυτολογικά ντοκουμέντα, χαρτιά φωτογραφίες, μνήμες. Με μία απλή κίνηση, ο Ηλίας, προσθέτει τον εαυτό του στο μακρύ και επεκτεινόμενο κατάλογο των «χωρίς χαρτιά». Οι sans papiers ή καλύτερα ένας απ’ αυτούς είναι ο πρωταγωνιστής. Το σοκ της απελπισμένης βουτιάς διαδέχεται το πολιτιστικό σοκ. Πρώτη επαφή με μία πρωτόγνωρη γυναικεία χειραφέτηση. Με έναν συνολικό ασύγκριτο πλούτο και μία αδιανόητη για το Ηλία καταναλωτικότητα: Αφθονο και πρόθυμο γυναικείο γυμνό κορμί, πολυτέλεια εγκαταστάσεων, πλημυρίδα φαγητού. Και ένας Ρώσος πελάτης πολυτελείας. Επώνυμος και περιζήτητος, προκλητικά διαφορετικός από άλλους ομοεθνείς του, που ακολουθούν δρομολόγια ανάλογα με εκείνα του Ηλία εδώ και μερικές δεκάδες χρόνια…
Ο παράδεισος, όμως, έχει ορισμένη χωρητικότητα. Δεν παραχωρεί εύκολα χώρο σε ανθρώπους χωρίς χαρτιά. Γι’ αυτούς, αρκεί μία λαβή πολεμικής τέχνης για να μπουν τα πράματα στη θέση τους.
Για τον Ηλία, ο μάγος-σύστημα, ο μάγος εκμαυλιστής έχει δώσει υπόσχεση ευδαιμονίας στο Lido, στο Παρίσι. Μέχρις εκεί, όμως, η φυλακή καραδοκεί, σε ένας ατέρμονα μαραθώνιος διώξεων. Ελλάδα, Ιταλία, Αυστρία, Γερμανία και Γαλλία… Κάθε στιγμή του ταξιδιού είναι και μία αποκάλυψη, μία εμπειρία, μία γνώση. Ολες γκρίζες και πικρές. Ολες απελπιστικές. Η ανθρώπινη και φιλική συμπεριφορά μερικών τυχαίων συναντήσεων του Ηλία έχει πεπερασμένα όρια. Κανένας ενδιάμεσος κρίκος δεν μπορεί ή δεν θέλει να υλοποιήσει το όνειρο του Ηλία για μια θέση εργασίας. Ζέστη βρίσκει στα λόγια και στην χειρονομία συμπαράστασης ενός ομοεθνή του, που συναντάει στη διάρκεια αυτής της περιπλάνησης. Κι’ αυτός απελπισμένος σκέφτεται την αντίστροφη διαδρομή… Ξανά πίσω προς την πατρίδα. Εκεί, βέβαια, δεν υπάρχει δουλειά… Υπάρχει τουλάχιστον η ζεστασία της πατρίδας…
Ο Ηλίας συνεχίζει την περιπλάνησή του. Στον δρόμο, ο ρατσισμός φουντώνει. Ο ντόπιος εργάτης στρέφεται αυθόρμητα εναντίον του… Ακόμη και οι τσιγγάνοι, πρώτα θύματα κοινωνικών διακρίσεων δεν τον αποδέχονται… Φαινόμενα των καιρών… Η ψύχραιμη σκέψη, ο ορθός λόγος, η ανεκτικότητα ισοπεδώνονται κάτω από την συνεχή και αμείλικτη απειλή της ανεργίας, της εξαθλίωσης, της εξαφάνισης.
Οι εικόνες του Κώστα Γαβρά, λιτές, άμεσες, χωρίς λυρισμό και φτιασίδια. Περιγράφουν την ουσία του ζητήματος: Τη νέα μαζική, υποχρεωτική βίαιη και παράνομη μετανάστευση των λαών. Αυτοί είναι οι σύγχρονοι sans papiers, μόλις 65 χρόνια μετά το τέλος της ασύλληπτης σε ανθρώπινο τίμημα λαίλαπας του τελευταίου παγκόσμιου πόλεμου. Ενας ακήρυχτος πόλεμος, πρωτογενώς σχεδιασμένος στα γραφεία χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Εγκεφαλικό προϊόν ψυχρών golden boys, έχει μετατρέψει μία τεράστια περιοχή του πλανήτη σε μη κατοικίσιμη από πολιτικοκοινωνική και οικονομική άποψη.
Ηδη, στην Ελλάδα αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη αρχίζουμε να βιώνουμε νέες συνθήκες. Από την μία μεριά η οικονομική και πολιτική κρίση, που κλιμακώνεται σε βάρος των γηγενών λαών και από την άλλη τα κύματα των κολασμένων λαθρομεταναστών, πεταγμένων στα ταραγμένα κύματα της μεσογείου από τα καράβια της διακομιδής τους.
Σίγουρα, το φαινόμενο με τρομακτικές πλέον διαστάσεις δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με ανθρωπιστικές παρεμβάσεις… Μία τέτοια προσδοκία είναι χίμαιρα… Είναι περισσότερο από προφανής η ανάγκη ρυθμίσεων παγκόσμιου χαρακτήρα, που θα επέτρεπαν στους Ασιάτες και τους Αφρικανούς να προοδεύουν στις χώρες τους. Για την ώρα αυτό δεν βρίσκεται στις προθέσεις των ισχυρών, που από καιρό έχουν μετατρέψει ολόκληρες χώρες σε ζώνες πείνας και πόνου. Βρίσκεται δυστυχώς και έξω από τις παρούσες δυνατότητες των λαών να επιβάλλουν την αυτοδιάθεση και αυτοδιαχείριση τους… Αυτή η γενική ορθολογική διαπίστωση δεν μειώνει, δεν υποβαθμίζει την σημασία και την σπουδαιότητα του ανθρωπισμού και του οικουμενισμού... Είναι φανερό, ότι η όποια λύση, που βρίσκεται μπροστά μας, στο μέλλον της ανθρωπότητας, δεν μπορεί παρά να διέπεται από τις αρχές του ουμανισμού. Γιατί, πολύ απλά, μόνον οι ουμανιστικές αρχές μπορούν να προτείνουν ρεαλιστικές λύσεις…
Η σημερινή μαζική μετανάστευση προς την Ευρώπη και την Βόρεια Αμερική είναι φυσικό, νομοτελές αποτέλεσμα της πολιτικής πολλών 10ετιών, που εμπνέονταν από εθνικούς μεγαλοϊδεατισμούς και σκληρή εκμετάλλευση των άλλων. Ο ουμανισμός είναι πάνω από όλα ρεαλισμός, ακόμη κι’ όταν η σκληρή και βάρβαρη καθημερινότητα τον κάνουν να μοιάζει με αφέλεια ονειροπόλων…
Ο Αλμπέρ Κοέν υπήρξε ένας μεγάλος ενεργός ουμανιστής, που σημάδεψε την ιστορία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, όταν εισηγήθηκε την διεθνική ρύθμιση για εκατοντάδες χιλιάδες βίαια εκπατρισμένους sans papiers στο τέλος του πολέμου. Με το χαρτί-διαβατήριο του ΟΗΕ, οι χαμένοι στα πέρατα του κόσμου -την ώρα, που σταμάτησε το χρονόμετρο των πολεμικών επιχειρήσεων- βρήκαν το δρόμο για τον τόπο τους…
Αυτό το δικαίωμα, το δικαίωμα της φυσικής πατρίδας, δηλαδή του τόπου της γέννησης και της βίωσης είναι βαθύτατα ανθρώπινο, γνήσια προοδευτικό, αληθινά οικουμενικό. Ο ίδιος ο Αλμπέρ Κοέν δήλωνε περήφανος για την Κερκυραϊκή του καταγωγή. Αυτό το δικαίωμα, ο ανθρωπιστής και ουσία αντιεθνικιστής Κοέν το αναγνώριζε εξ ίσου για όλους, χωρίς κανενός τύπου ιδιοτελείς προτιμήσεις. Λαμπρή απόδειξη της οικουμενικής του συνείδησης η έγκαιρη προειδοποίηση του για την ανάγκη ύπαρξης δύο κρατών στην Μέση Ανατολή: ενός Εβραϊκού και ενός Παλαιστινιακού. Μία θέση σαφέστατα και βαθύτατα ρεαλιστική… Το απέδειξε συντομότατα ο ιστορικός χρόνος, σαν αψευδής καταμετρητής του λόγου του αληθούς, δυστυχώς μέσα από μία θάλασσα αίματος… Η θέση του Αλβέρτου Κοέν για εξαρχής δύο κράτη στην Μέση Ανατολή, αν είχε πραγματωθεί, θα είχε αποσοβήσει τις ανθρώπινες εκατόμβες αλλά και αιώνες αληλλοκτόνου μίσους. Κάθε μέρα, που περνάει κάτω από αυτές τις πολιτικές συνθήκες στην Μέση Ανατολή προσθέτει χρόνια έχθρας και αλληλοεξόντωσης…
Ο ουμανισμός, βασικότατο κομμάτι της πολιτικής και διπλωματικής δράσης του Αλμπέρ Κοέν δεν είναι αρκετός από μόνος του, για να διαβεί η ανθρωπότητα τον Ρουβίκωνα πέρα από τις σωβινιστικές αλληλοσφαγές. Είναι όμως αναγκαίο, πολύτιμο και απαραίτητο εφόδιο για την ασφαλή, χωρίς πισωγυρίσματα και καταρρεύσεις διάβασή του…
Ο Ηλίας της ταινίας του Κώστα Γαβρά μπορεί να ελπίζει αν απέναντί του καταφέρει να συναντήσει το πνεύμα του Αλμπερ Κοέν. Μαζί με τον Ηλία, μπορούν να ελπίζουν τα εκατομμύρια των ταξιδιωτών του πόνου και της απελπισίας. Και παραπέρα, όλοι μαζί μπορούμε να ελπίζουμε… Οσοι επενδύουν στο τυφλό, παράλογο και βλακώδες μίσος προς την διαφορετικότητα επενδύουν πρώτα και κύρια στον δικό τους αφανισμό… θα είναι απλό ζήτημα χρόνου...
Η οικουμενικότητα του Αλμπέρ Κοέν είναι de jure και de facto αξία ανθρωπιστική και διαχρονική. Η ταινία του Κώστα Γαβρά μας το υπενθυμίζει. Ο Ηλίας, χωρίς τα πολυπόθητα χαρτιά, διαβαίνει το χρονικόδραμα της ταινίας του για να καταλήξει να συνεχίσει να βαδίζει μακρυά από το όραμα του παράδεισου. Ο τίτλος του έργου είναι η κατάθεση διαμαρτυρίας του σκηνοθέτη, μέσα από την ειρωνική και σαρκαστική του φόρτιση. Στην ουσία, ο Ηλίας, ο κάθε Ηλίας σέρνει τα κρυφά και παράνομα βήματά του μέσα στην κόλαση της απανθρωπιάς, της περιφρόνησης, του μίσους. Σ’ αυτή την επικίνδυνη και εφιαλτική περιπλάνηση, ο Ηλίας δεν συναντά μπροστά του την ανεκτικότητα, ως ύψιστη αρετή του αληθινού παράδεισου των διανθρώπινων σχέσεων.
Ο εμπράγματος, ο υλοποιημένος ανθρωπισμός, η αποδεδειγμένη με πράξεις οικουμενικότητα είναι η απάντηση στα θεμελιώδη προβλήματα της ανθρωπότητας, που μερικές τους πλευρές, αρκετές φορές απειλούν και την ίδια της την επιβίωση.
Σχόλια