Τον Jaron Lanier είναι πιθανόν να τον γνωρίζετε. Αν
όχι θα σας τον συστήσω σύντομα… Πρόκειται για έναν από τους ‘μεγάλους’ της σύγχρονης
τεχνολογίας, όχι μόνον σε επίπεδο εφαρμογών αλλά και ‘φιλοσοφικής’ θεώρησης της
πληροφορικής και των κοινωνικών της συνεπειών…
Στον Jaron και στην στενή
του παρέα στην Silicon Valley οφείλουμε τον
όρο virtual reality (εικονική
πραγματικότητα), που ορίζει τον δρόμο για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την
κυριαρχία τους πλέον στην καθημερινότητα… Γνήσιο ταλέντο, σπούδασε μαθηματικά
στα 14 του χρόνια. Εκτοτε βρίσκεται πρώτος ανάμεσα στους πρωτοπόρους των
τεχνολογικών εξελίξεων. Ταυτόχρονα ανήκει στους -δυστυχώς- ελάχιστους, που
διαθέτουν τον χρόνο τους για μία πιο εμπεριστατωμένη θεώρηση των συνεπειών
αυτών των εφαρμογών, που το κοινό της υποδέχτηκε με κύματα ενθουσιασμού.
Ο Jaron, λοιπόν εδώ και αρκετά χρόνια έχει σταδιακά
μετατραπεί σε πολέμιο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (ΜΚΔ), καταγγέλλοντας την
απίστευτη εξουσία των εταιρειών αλλά και την άθλια εκμετάλλευση και επιρροή στον
πολιτικό λόγο, που τον ωθούν σε έναν ύπουλο συντηρητισμό και ουσιαστικό
εκφασισμό, στο όνομα της απόλυτης κυριαρχίας του ατόμου και της ανεξέλεγκτης ‘ελευθερίας’
του για επικοινωνία…
Αλλάξαμε τον κόσμο φωνάζει συχνά στα κείμενά του αλλά και σε ανοιχτές
ομιλίες είτς προς το ευρύ κοινό είτε προς ομάδες ‘προνομιούχων’ π.χ. στον
Νταβός και αλλού. Και στην ‘αλλαγή’ αυτή δίνει σαφώς αρνητικό πρόσημο.
Υπερασπίστηκα από την αρχή την ελευθερία της επικοινωνίας,
την δωρεάν πληροφόρηση, δηλώνει. Εδώ
και καιρό, όμως, αντιλαμβάνεται πώς το εγχείρημα ήταν μία ατελέσφορη και μάλλον
ανόητη απόπειρα ανοιχτής αποτύπωσης της βούλησης της κοινωνίας. Την ίδια ώρα,
επισημαίνει, τους κινδύνους για τον πολιτικό διάλογο και τα ατομικά δικαιώματα.
Διαβλέπει την ικανότητα των ΜΚΔ να μετατρέπουν τους μετέχοντες σε όχλο
μοιράζοντας πλουσιοπάροχα φενάκες ‘απελευθέρωσης’.
Στο βιβλίο του ‘Τen Arguments for Deleting Your Social Media’ (Δέκα λόγοι
για να σβήσετε τα δικά σας ΜΚΔ), που έγινε best seller κηρύσσει την
άμεση εγκατάλειψη των ΜΚΔ, που τα θεωρεί υπεύθυνα για σοβαρή αλλοίωση του ψυχισμού
και του τρόπου σκέψης των χρηστών. Εξω από τις πλατφόρμες, φωνάζει, για
μία πιο ήρεμη και δημιουργική ζωή.
Σημαντική η τοποθέτησή: αν δεν πληρώνεις για ένα
προϊόν τότε εσύ είσαι το προϊόν. Μία ρήση, που δεν ανήκει στον ίδιο αλλά
που τον εκφράζει όταν κριτικάρει την εμπορευματική αξιοποίηση της επιρροής και
των ‘ιδιοκτητών’ της.
Πράγματι, η έμμεση αλλά σαφής οικονομική αξιοποίηση της
κοινωνικής επίδρασης ‘μεγάλης’ εμβέλειας γέννησε τους influencers, ένα από τα σαφή δείγματα της τερατοποίησης, που
βιώνουμε … με ηρεμία και χαρά…
Είναι πράγματι φιλόσοφος ο Jaron Lanier;
Ο ταλαντούχος ‘πληροφορικάριος’ ασφαλώς υπερβαίνει τον
μέσο όρο των ‘συναδέλφων΄ του, που αναλίσκονται σε …νεώτερες και αποδοτικότερες
εφευρέσεις για τα μεγαθήρια των ΜΚΔ…
Η σκέψη του, όμως για ένα κοινωνικό ζήτημα πρώτης γραμμής
της εποχής αναλίσκεται κυρίως στα αποτελέσματα, όπου οι περιγραφές του είναι
θαυμάσιες ενώ η προσπέλαση των αιτίων γίνεται με τρόπο μάλλον χονδροειδή…
Καταγγέλλει βεβαίως τις εταιρείες, που τους έχει
απονείμει το σαρκαστικό ακρωνύμιο B.U.M.M.E.R. (Behaviours of Users Modified
and Made into Empires for Rent-Συμπεριφορές χρηστών τροποποιημένων και φτιαγμένων
σε αυτοκρατορίες προς ενοικίαση). Όμως αποφεύγει (;) να αιτιολογήσει το
φαινόμενο της δημιουργίας και της εκθετικής ανάπτυξης αυτών των τεράτων-εταιρειών
με το κοινωνικό πλαίσιο, δηλαδή με το κρατούν κοινωνικό σύστημα. Οι Εταιρείες ΜΚΔ, που ετοιμάζονται πλέον να …μετοικήσουν
και στο διάστημα (τέτοια είναι η οικονομική και κοινωνικοπολιτική τους δύναμη)
δεν δημιουργήθηκαν τυχαία ή κατά παρέκκλιση.
Όταν κάποιοι χαρισματικοί νέοι
συζήτησαν τις ιδέες τους για διευκόλυνση της παγκόσμιας επικοινωνίας, κάποιοι
άλλοι χάρηκαν πάρα πολύ όχι γιατί οι άνθρωποι θα επικοινωνούσαν καλύτερα και
ευκολότερα αλλά γιατί αυτοί θα χέ@@@@@@ στα δολλάρια… Οπερ και εγένετο… Γιατί αυτός
είναι ο ‘μόνος’ και ‘φυσιολογικός’ τρόπος κοινωνικής αξιοποίησης μίας εφαρμογής
στον καπιταλισμό…
Σε κάποια σημεία της αρνητικής κριτικής του για τα ΜΚΔ
επιχειρεί παρομοιώσεις με συμβάντα στις χώρες του ‘υπαρκτού. Είναι τόσο ρηχή η κοινωνιολογική
του γνώση ή απλά κάνει το συνηθισμένο: μπερδεύει τον κομμουνισμό με τις πιο
εκτρωματικές παραποιήσεις του;;;
Δεν θα υποτιμήσουμε μία φωνή, που υψώνεται σταθερά για
να καταγγείλει κινδύνους έστω και αν δεν έχει ορθή επίγνωση των αιτίων τους…
Γιατί ζούμε ακόμη στην εποχή της δικτυακής ‘ευδαιμονίας’, που οδηγεί στην
κατασκευή του νέου ανθρώπινου βιότοπου… Αυτού, που βλέπετε ήδη στις καφετέριες,
στις πλατείες, σε κοινωνικές συναντήσεις, στις στάσεις, στα μέσα μαζικής
μεταφοράς: Πλάτη κυφωτική, άκρες χείρες σε κάμψη 70ο - 90ο
πρόσωπο μάλλον ανέκφραστο και παγερό και μεγάλο δάκτυλο ή δείκτη, που έχει αποκτήσει μία
εντυπωσιακή ευκινησία, ταχύτητα και ευλυγισία.
Η αποφυγή των επερχόμενων τερατομεταλλάξεων και η ‘επιστροφή’
στην ήρεμη και χαρούμενη ζωή, που επιθυμεί ο Jaron Lanier προϋποθέτει αλλαγή
των κοινωνικών όρων, που εισάγουν και επιτείνουν την αποξένωση, την απομάκρυνση
από την κοινωνική συμπεριφορά, την όλο και επιθετικότερη ανταγωνιστικότητα, την
αλλοίωση των φυσικών μηχανισμών σκέψης, την παραμόρφωση των αναγκών και των
επιθυμιών…
Ολων αυτών, που αποτελούν ‘προσόντα’ για μία …επιτυχημένη κοινωνική
παρουσία στην ‘φιλελεύθερη’ ‘δημοκρατία’ μας. Ο εξανθρωπισμός της ανθρωπότητας
και η ματαίωση των επαπειλούμενων τερατογενέσεων προϋποθέτει την ανατροπή αυτού
του τρόπου ρύθμισης των παραγωγικών και ανταλλακτικών θεσμών… Δηλαδή του
καπιταλισμού… Πίσω από το ‘φαινόμενο’ των ΜΚΔ υπάρχει το κλασσικό ζήτημα του: Ποιος-Ποιον, που θέτει η μαρξική ανάλυση των
κοινωνικών ζητημάτων.
Θα πείτε, δικαίως: η ανατροπή δεν φαίνεται πολύ εύκολη
ούτε πολύ ξεκάθαρη, ιδιαίτερα μετά τις ‘πρόσφατες’ εμπειρίες στον ‘υπαρκτό’…
Νομίζω, πως οι σχετικές επιφυλάξεις για την πιθανότητα
άμεσης ή σύντομης ανατροπής είναι εύλογες. Είναι όμως πιθανότερη η πραγμάτωση της
ανατροπής παρά η μαζική άρνηση των μηχανισμών αλλοτρίωσης, που αποτελούν πανίσχυρους
θεματοφύλακές του συστήματος… Η κατάργηση των μηχανισμών στήριξης του
συστήματος χωρίς ριζική κοινωνική ανατροπή θα ήταν -από μεριάς εξουσιαστών-
πράξη αυτοκτονική… Και αυτό δεν είναι νομοτελειακά εφικτό…
Σχόλια